Πρώιμη Παρέμβαση: Ορισμός και αναγκαιότητα

Ο όρος "πρώιμη παρέμβαση" χρησιμοποιείται ευρέως αλλά χωρίς πάντα να είναι ξεκάθαρο το τι περιέχει. Εννοούμε λογοθεραπεία όπως κάνουμε στα παιδιά σχολικής ηλικίας απλά ξεκινούμε πολύ πιο νωρίς; Εννοούμε εργοθεραπεία σε παιδιά απλά πριν ξεκινήσουν να γράψουν; Η Speech Box, το νέο κέντρο λογοθεραπείας στην Σταυρούπολη, σας παρέχει μερικές βασικές πληροφορίες, προσαρμοσμένες από την διπλωματική εργασία με θέμα "Γνώσεις, απόψεις, πρακτικές ειδικών για την πρώιμη παρέμβαση στις αναπτυξιακές διαταραχές".

Τι είναι η πρώιμη παρέμβαση τελικά; Διεθνής και ευρωπαϊκός ορισμός.

Κατά την American Speech Hearing Association (ASHA, 2003), ο όρος «πρώιμη παρέμβαση*» χρησιμοποιείται για: «υπηρεσίες που παρέχονται σε παιδιά από την γέννηση έως τα 3 έτη και που βρίσκονται σε κίνδυνο ή παρουσιάζουν αναπτυξιακές δυσκολίες ή καθυστέρηση». Μια τέτοια παρέμβαση σε τόσο μικρές ηλικίες (0-3 ετών) διαφέρει από την παρέμβαση σε μεγαλύτερα παιδιά καθώς α) τα κριτήρια εισαγωγής σε πρόγραμμα πρώιμης παρέμβασης διαφέρουν β) η παρέμβαση επικεντρώνεται μέσα στις δραστηριότητες και τις ρουτίνες της οικογένειας, γ) περιλαμβάνουν πολλές ειδικότητες λογοθεραπευτές, φυσικοθεραπευτές, εργοθεραπευτές, ειδικούς παιδαγωγούς, διατροφολόγους, κοινωνικούς λειτουργούς, ψυχολόγους οι οποίοι παρέχουν τις υπηρεσίες τους εκτός παραδοσιακών εκπαιδευτικών πλαισίων και με μη παραδοσιακό εκπαιδευτικό τρόπο.

Στον χώρο της Ευρώπης «η πρώιμη παρέμβαση (ΠΠ) ή τελευταία πρώιμη παιδική παρέμβαση (ΠΠΠ) είναι μια σύνθεση υπηρεσιών/παροχών για πολύ μικρά παιδιά και τις οικογένειές τους, που προσφέρεται μετά από αίτημά τους σε συγκεκριμένο χρόνο στη ζωή του παιδιού, και καλύπτει κάθε δράση η οποία αναλαμβάνεται όταν ένα παιδί χρειάζεται ειδική στήριξη για να:

• Διασφαλίσει και να προάγει την προσωπική του ανάπτυξη·

• Ενδυναμώσει την επάρκεια της οικογένειας και

• Προάγει την κοινωνική ενσωμάτωση της οικογένειας και το παιδιού

(Ευρωπαϊκός Φορέας Ανάπτυξης της Ειδικής Αγωγής, 2010)

Ο πρώτος ορισμός οριοθετεί σαφώς την ηλικία παρέμβασης, θέτει εξ αρχής τον σεβασμό στο εκάστοτε νομικό πλαίσιο και τονίζει δυο βασικούς πυλώνες παρέμβασης: την οικογενειακοκεντρική προσέγγιση σε φυσικό πλαίσιο και την διεπιστημονική εμπλοκή πολλών ειδικοτήτων.

Αναδεικνύει τον ειδικό χαρακτήρα που πρέπει να διαφοροποιεί την ΠΠ από κάθε άλλη θεραπευτική παρέμβαση αλλά δεν στοχοθετεί επιδιωκόμενα αποτελέσματα.

Ο ορισμός του Ευρωπαϊκoύ Φορέα Ανάπτυξης της Ειδικής Αγωγής καταδεικνύει τις γενικές κατευθύνσεις και στόχους της ΠΠ με επιλεγμένες λεπτομέρειες που συμπεριλαμβάνουν σε μεγάλο βαθμό και τον τρόπο που παρέχεται, στοιχεία που προσδίδουν σε αυτόν τον ορισμό καθολικότητα. Δεν αναφέρει ηλικία των παιδιών ούτε ηλικία παρέμβασης αλλά συμπεριλαμβάνει έμμεσα την διεπιστημονικότητα («σύνθεση υπηρεσιών»), το νομικό πλαίσιο («μετά από αίτημά τους»), την ανάγκη ειδικής κατάρτισης όσων παρέχουν ΠΠ («ειδική στήριξη») και στόχους που αφορούν το παιδί, την οικογένεια και εν τέλει οικογένεια και παιδί σε συνάρτηση με το κοινωνικό σύνολο, ένα σύνθετο σύστημα αλληλεπιδράσεων.

Για τον σχεδιασμό και παροχή υπηρεσιών πρώιμης παρέμβασης τέσσερεις είναι οι κατευθυντήριες γραμμές που πρέπει να λαμβάνονται υπόψη:

1. Οι υπηρεσίες έχουν στο επίκεντρο την οικογένεια και προσαρμόζονται σε αυτή πολιτισμικά και γλωσσικά

2. Οι υπηρεσίες υποστηρίζουν την ανάπτυξη και προωθούν την συμμετοχή των παιδιών στα φυσικά τους περιβάλλοντα.

3. Οι υπηρεσίες είναι ολοκληρωμένες, συντονισμένες και διεπιστημονικές.

4. Οι υπηρεσίες βασίζονται στα υψηλότερης ποιότητας διαθέσιμα δεδομένα.

(ASHA,2008)

Έχει όμως νόημα μια παρέμβαση σε μια τόσο μικρή ηλικία του παιδιού;

Αυτό το ερώτημα εμφανίζεται συχνά και συχνά παρουσιάζεται και ως ερώτημα αποτελέσματος-κόστους: Η αποτελεσματικότητα της ΠΠ δικαιολογεί την επιπλέον οικονομική επιβάρυνση του κρατικού μηχανισμού και το επιπλέον ψυχολογικό φορτίο των γονέων;

Ηθική προτεραιότητα.

Προτού γίνει αναφορά στις εξειδικευμένες ερευνητικές μελέτες που στοιχειοθετούν επιστημονικά την σημαντικότητα, την αναγκαιότητα και την αποτελεσματικότητα της ΠΠ, πρέπει να αναφερθεί το «ηθικό πλεονέκτημα» της ΠΠ, όπως απορρέει από την σύμβαση για τα δικαιώματα του Παιδιού που υιοθετήθηκε από την Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών το 1989 και επικυρώθηκε από την Ελλάδα το 1992. Στο άρθρο 24, παρ.1 αυτής (Υγεία και Υγειονομικές υπηρεσίες) αναφέρεται «Τα Συµβαλλόµενα Κράτη αναγνωρίζουν το δικαίωμα του παιδιού να απολαμβάνει το καλύτερο δυνατόν επίπεδο υγείας και να επωφελείται από τις υπηρεσίες ιατρικής θεραπείας και αποκατάστασής αναπήρων». Ακόμα και αν δεν τεκμηριωνόταν παρακάτω, η ΠΠ αποτελεί χρονικά το πρώτο δυνατό επίπεδο θεραπείας και αποκατάστασης και η συμπερίληψή της στις προτεραιότητες της χάραξης εκπαιδευτικής και κοινωνικής πολιτικής είναι ζητούμενο.

Η µητρότητα και η παιδική ηλικία έχουν δικαίωµα σε ειδική φροντίδα και βοήθεια (Η.Ε. 1948, Άρθρο 25 §2). Το παιδί θα έχει δικαίωμα να µεγαλώνει και να αναπτύσσεται µε υγεία, και για αυτό , ειδική φροντίδα θα παρέχεται σε αυτό και στην µητέρα του, συµπεριλαµβανοµένης επαρκούς προγενετικής και µετά-γενετικής φροντίδας (Η.Ε. 1959, Αρχή 4).

Πρώιμες εμπειρίες και γονίδια.

Με μια σειρά από πολύ ενδιαφέροντα πειράματα, επιστημονικές μελέτες έχουν ανακαλύψει ότι οι πρώιμες εμπειρίες μπορούν να καθορίσουν πώς μερικά γονίδια ενεργοποιούνται ή απενεργοποιούνται, ακόμα και αν κάποια θα εκφραστούν καθόλου (Meaney, 2010• Szyf, 2009a• 2009b). Στους αρουραίους, για παράδειγμα, προγεννητική στέρηση ή αυξημένη έκθεση σε ορμονικά σήματα που σχετίζονται με το άγχος μπορεί σταθερά να αλλάξουν ή να προγραμματίζουν την δραστηριότητα γονιδίων στο ήπαρ και σε άλλες θέσεις που σχετίζονται με μεταβολισμό γλυκόζης και λίπους, συμπεριλαμβανομένου του γονιδίου για τον γλυκοκορτικοειδή υποδοχέα (Bateson et al. 2004• Gluckman & Hanson 2004, 2007• Jirtle & Skinner 2007• Meaney et al. 2007• Seckl & Holmes 2007). Παρουσιάζεται δηλαδή δομική αλλαγή του DNA που με την σειρά του προωθεί τις αλλαγές στην έκφραση γονιδίων και σε πιο σύνθετα επίπεδα φαινοτύπου (Jirtle & Skinner 2007, Meaney 2007, Meaney & Szyf 2005). Η εργασία των Tie Yuan Zhang, και Michael Meaney (2010), από το πανεπιστήμιο McGill του Καναδά αποτελεί ένα πολύ κατατοπιστικό πρώτο ανάγνωσμα για την σχέση επιγεννετικής και περιβάλλοντος.

Η πρώιμη παρέμβαση μπορεί να αλλάξει τη ζωή των παιδιών και των οικογενειών τους, εάν πραγματοποιηθεί με επιστημονικά τεκμηριωμένη πρακτική, όταν ο λογοθεραπευτής γνωρίζει τον ρόλο του στην πρώιμη παρέμβαση και με την οικογένεια να βρίσκεται πάντα στο κέντρο της παρέμβασης.

[* Στην Ελλάδα ο όρος «Πρώιμη Παρέμβαση» έχει επικρατήσει των όρων «έγκαιρη παρέμβαση» κλπ καθώς έτσι αναφέρεται από τα αρμόδια υπουργεία. Ακολουθούμε την επιλογή των πολιτικών θεσμών για αποφυγή σύγχυσης.]